Rok po referendum aborcyjnym w Irlandii - kalendarium prawa aborcyjnego¶

Dziś mija dokładnie rok od historycznego referendum aborcyjnego w Irlandii. 25 maja 2018 roku Irlandki_Irlandczycy zagłosowali za zniesieniem 8 poprawki z irlandzkiej konstytucji. Był to zapis, który zrównywał życie płodu z życiem osoby w ciąży.

To dlatego w Irlandii obowiązywał całkowity zakaz aborcji. Jeszcze przed refrendum, za sprawą wyroku Trybunału w Strasburgu oraz po śmierci Savity Halpanavaar, wprowadzono ustawę, która teoretycznie zezwalała na aborcję w sytuacji zagrożenia dla życia osoby w ciąży. W praktyce nie zmieniło to w zasadzie nic, bo aborcja była nielegalna i niedostępna. Za jej przeprowadzenie groziło nawet 14 lat więzienia. Codziennie średnio 9 kobiet podróżowało do Anglii, żeby przerwać ciążę.

Skąd pomysł na referendum w sprawie aborcji?¶

Od lat dyskusja nad tym, aby zdekryminalizować aborcję była zablokowana właśnie przez 8 poprawkę. To dlatego trwała wzmożona walka o przeprowadzenie referendum. Dla wielu osób było to trudne, ponieważ wymagało przewalczenia pomysłu, aby w sprawie podstawowych praw musiała się wypowiadać “większość” w głosowaniu. Ale realia tej wieloletniej walki pokazały wyraźnie, że bez tego nie da się ruszyć ani o krok dalej. Zniesienie poprawki było możliwe tylko dzięki temu głosowaniu, bez niego pozostałaby w irlandzkiej konstytucji na kolejne dziesiątki lat. Podobnie było w przypadku referendum w sprawie równości małżeńskiej, którego sukces bardzo podbudował ruchy społeczne na rzecz wolności i równości. Kampania za przeprowadzeniem referendum trwała bardzo długo, w końcu rząd zdecydował się je rozpisać. Referendum z pewnością by się nie odbyło, gdyby nie trzy okoliczności.

Pierwszą okolicznością która umożliwiła referendum aborcyjne jest rosnąca utrata zaufania wobec kościoła katolickiego spowodowana ujawnieniem ogromnej skali seksualnego wykorzystywania dzieci przez księży.
Drugą jest śmierć Savity Halpanavaar w 2012 roku, migrantki, która nie otrzymała opieki medycznej w trakcie poronienia, co doprowadziło do sepsy.
Trzecia, to strategia ruchów feministycznych i ich zaangażowanie i współpraca w prowadzeniu kampanii z jednym postulatem – przeprowadzenia referendum w sprawie 8 poprawki. Kluczem do sukcesu było zaangażowanie związków zawodowych. Nie sposób pominąć też aktywnego udziału polityków i polityczek. Referendum miało poparcie rządu oraz wielu partii politycznych.

Ostatnie lata to czas różnych akcji organizowanych przez środowiska kobiece. Feministki sięgały po różne strategie, by rozpocząć debatę o referendum. Nie wszystkie były legalne, jak np. akcja “Abortion Pill bus”. W 2015 roku Kampania Rosa wyruszyła w trasę busem, na pokładzie którego rozdawane były tabletki aborcyjne (nazyane czasami tabletkami poronnymi). Za tego typu działalność groziła surowa kara więzienia. Kampania Rosy obnażyła hipokryzję zakazu aborcji, gdyż żadna z działaczek nie została pociągnięta do odpowiedzialności.

Wzmożona kampania “Together for Yes” trwała około dwóch miesięcy, odkąd została ogłoszona data referendum oraz pytanie – czy 8 poprawka powinna zostać zniesiona.

Dla kogo jest aborcja? Ktoś, kogo znasz, kogo kochasz potrzebuje twojego “tak”¶

Dominujący przekaz kampanii oparty był na współczuciu i trosce, nie pokazywał jednak, jak miałoby wyglądać prawo aborcyjne.

Część haseł nawiązywało do obecnej kryminalizacji aborcji – pokazywało, że należy głosować na “tak”, żeby nie wysyłać osób przerywających ciąże do więzienia czy zmuszać do wyjazdu za granicę. Inne nawiązywały do tego, że aborcja to kwestia zdrowia, życia, godności, wolności i wspierania osób w “kryzysie”. Jeszcze inne przybliżały doświadczenia aborcyjne poprzez apele, że ktoś, kogo znasz, kogo kochasz potrzebuje twojego “tak”. Były też hasła nawiązujące do stygmatyzacji aborcji i nawołujące do zaprzestania wpychania w poczucie wstydu (“stop shaming women”).

Niezaprzeczalną twarzą kampanii na rzecz zniesienia ósmej poprawki została Savity Halpanavaar. Dublin była zapełniony plakatami z jej wizerunkiem i hasłem, że jej życie i życia innych kobiet się liczą i mają znaczenie.

Były też hasła, które mówią o tym, że czasem kwestia “prywatna” wymaga wsparcia publicznego. Byłyśmy w Dublinie w czasie referendum i postanowiłyśmy zapytać osoby na ulicy, czy biorą udział w głosowaniu, jakie mają zdanie i za czym będą głosować. Oto co usłyszałyśmy:

“Wydaje mi się, ze już za długo zwalaliśmy to na inny kraj. Musimy to załatwić u nas. Dość już tych sekretów, wstydu. Czas powiedzieć, ze to już za nami. Każda osoba, która potrzebuje powinna mieć dostęp do aborcji, musimy tym osobom zaufać”.

Powiedziała jedna z osób.

“Ja głosuję dlatego, bo znam wiele osób, które się dowiedziały, że ich dziecko może być chore i nie przetrwać. Żadna osoba nie może być stawiana w sytuacji takiej niepewności, zmuszana do cierpienia, to okrutne. To mój główny powód”.

Pojawiły się też inne głosy:

“Nie wiem, co będzie w przyszłości. Nie wiem, jak to prawo, które jest teraz mogłoby kiedyś wpłynąć na kogoś z mojej rodziny czy moją przyjaciółkę i nie chcę tego sprawdzać, chcę żeby się zmieniło. Wierzę, że inne osoby podejmują słuszne dla siebie decyzje i ja nie mam prawa tego oceniać”.

A także wypowiedzi konserwatywne:

“Dla mnie to jest tak, że po prostu powinna być aborcja do 12 tygodnia dla każdego, kto chce. Potem w innych szczególnych okolicznościach. To wszystko.”

Dziś mija rok od dnia, w którym ⅔ głosujących opowiedziało się za zniesieniem ósmej poprawki. Historia zakazu aborcji w Irlandii była bardzo długa. Poniżej jej kalendarium:

Historia prawa aborcyjnego w Irlandii¶

1828 – zmiana w Offences Against The Person Act¶

Sekcja 13 mówiła o karze śmierci dla osoby, która przerywa ciążę, zaawansowaną na tyle, że można wyczuć ruchy płodu.

1837 – zmiana w Offences Against The Person Act¶

Sekcja 6 zniosła karę śmierci, ale wprowadziła karanie za przerwanie ciąży w trakcie całego czasu jej trwania.

1861 – zmiana w Offences Against The Person Act¶

Sekcja 58 i 59 wprowadza karę za przerwanie swojej własnej ciąży za pomocą wkładania narzędzi do macicy czy użycia ziół (pietruszka, wrotycz).

1935 – nowelizacja Criminal Law Amendment¶

Sekcja 17 zakazuje sprzedaży, reklamowania, importu antykoncepcji.

1945 – nowelizacja Cryminal Justice Act (Irlandia Północna)¶

Sekcja 25 kryminalizuje aborcje i definiuje ją jako „eliminacje dziecka”.

1968 – powstaje The Abortion Act¶

W UK wchodzi w życie ustawa legalizująca aborcje (wszędzie poza Irlandią Północną).

1969 – powstaje pierwsza klinika planowania rodziny w Irlandii¶

1973 – sprawa McGee vs. prokurator generalny¶

Mary McGee została oskarżona o użycie antykoncepcji (diafragmy i środka plemnikobójczego), którą zamówiła z Anglii pocztą. Paczka została zatrzymana w Urzędzie Celnym, a Mary oskarżona.

Listopad 1980 – wchodzi w życie ustawa o zdrowiu i planowaniu rodziny¶

Reguluje zamawianie, dostęp i używanie środków antykoncepcyjnych poprzez recepty

19 marca 1983 – Sheila Hodgers umiera¶

Sheila Hodgers umiera na raka dwa dni po porodzie swojego trzeciego dziecka. Brała leki na raka zanim zaszła w ciąże, przestała je brać gdy dowiedziała się o ciąży. Odmówiono jej leków przeciwbólowych i cesarskiego cięcia. 17 marca Sheila urodziła martwe dziecko i sama umarła dwa dni później

Wrzesień 1983 – referendum w sprawie 8 poprawki irlandzkiej konstytucji¶

Ósma poprawka mówi o równej ochronie i prawa do życia dla kobiety w ciąży i płodu. 66.9 % było za wprowadzeniem, 33.1 % przeciwko

Październik 1983 – ósma poprawka wchodzi w życie¶

Państwo rozpoznaje prawo do życia nienarodzonego dziecka i zobowiązuje się je chronić na równi z życiem matki

brzmiał zapis 8 poprawki Irlandzkiej konstytucji

Styczeń 1984 – umiera Ann Lovett¶

Ann – 15. latka umiera w trakcie porodu. Dziecko również nie przeżywa porodu.

1985 – legalizacja sprzedaży prezerwatyw bez recepty dla osób powyżej lat 18¶

1988 – Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziecka Nienarodzonego oskarża kliniki planowania rodziny o informowanie kobiet na temat możliwości przerwania ciąży za granicą¶

Nazywa to zachęcaniem do turystyki aborcyjnej. To jest początek słynnego procesu w sprawie „Open Door oraz Dublin Well Woman przeciwko Irlandii” trybunał uznał Irlandię winną ograniczenia prawa do informacji i nakazał odwołanie przepisów zakazujących działalności informacyjnej stowarzyszeniom proaborcyjnym.

1992 – sprawa X¶

Sprawa 14 latki, która została zgwałcona przez sąsiada. Dziewczynka zaszła w ciąże i miała myśli samobójcze. Rodzina dziewczynki zdecydowała, że wspólnie wyjadą za granicę, by przerwać ciąże. Przed wyjazdem zwrócili się do policji z pytaniem czy DNA płodu po aborcji może zostać wykorzystane jako dowód w sprawie. Policja poinformowała prokuratora o zamiarach rodziców, a ten wydał nakaz ich zatrzymania. Sąd odrzucił nakaz twierdząc, że dziewczynka ma prawo do aborcji, skoro dziewczynka ma myśli samobójcze. Dziewczynka poroniła samoistnie

Listopad 1992 – referendum w sprawie 12, 13 i 14 poprawki.¶

12 – ryzyko samobójstwa nie powinno być powodem aborcji,
13 – wolność wyjazdu za granicę,
14 – prawo do informacji na temat aborcji poza Irlandią

12 poprawka została odrzucona, 13 i 14 przyjęta

Marzec 2002 – referendum w sprawie 25 poprawki¶

Referendum w sprawie 25 poprawki, która proponowała zapis, że myśli samobójcze nie mogą być powodem do aborcji – 50.42 przeciw, 49.48 za.

2005 – IFPA pozywa Irlandię w ETPCZ za zmuszenie kobiet do wyjazdów za granicę¶

2010 – ETPCZ wydaje wyrok skazujący Irlandię i nakazuje zająć się prawem antyaborcyjnym¶

2012 – powstaje Abortion Rights Campaign (Irish Choice Network)¶

Wrzesień 2012 – pierwszy marsz pro choice w Dublinie¶

Zorganizowany z okazji Światowego Dnia Bezpiecznej Aborcji. Na ulice Dublina wychodzi około 2 tysiące osób. Od tamtej pory marsz odbywa się każdego roku.

Październik 2012 – umiera Savita Halappanavar¶

Savita trafiła do szpitala w 17 tygodniu ciąży, z nieznośnym i ostrym bólem pleców, lekarze potwierdzili, że jest w trakcie poronienia. Savita była lekarką, wiedziała co się dzieje, poprosiła o pomoc. Usłyszała od pielęgniarki, że Irlandia jest katolickim krajem, płód ciągle wykazuje oznaki życia więc aborcja jest zakazana. Następnego dnia Savita przy wsparciu męża, ponownie poprosiła o pomoc, podkreśliła, że nie jest katoliczką, ale sytuacja się powtórzyła. Pomimo tego, że Savita prosiła lekarzy, mówiła im, że bardzo cierpi, na ich oczach zwijała się z bólu, to nie udzielono jej pomocy. Lekarz poinformował ją, że musi czekać, aż przestanie bić serce płodu. Kiedy to się w końcu stało, na ratowanie życia kobiety było już za późno. Savita zmarła na sepsę.

Styczeń 2014 – doprecyzowanie zagrożenia życia kobiety w w kontekście prawa antyaborcyjnego w irlandzkim parlamencie¶

2014 – sprawa Ms Y¶

Ms Y – zgwałcona uchodźczyni poszukująca azylu w Irlandii. Ma myśli samobójcze. Lekarze to kwestionują, dziewczyna zaczyna strajk głodowy. Rodzi w sierpniu poprzez cesarskie cięcie.

Grudzień 2014 – sprawa Ms P¶

Miss P – kobieta po zdiagnozowanej śmierci mózgu jest podtrzymywana przy życiu, bo jest w 18 tygodniu ciąży. Jej rodzina i mąż są temu przeciwni. Lekarze czekają na wyrok sądu, który pozwoli wyłączyć maszyny.

2015 – powstaje koalicja na rzecz zniesienia ósmej poprawki¶

Kwiecień 2016 – kobieta otrzymuje wyrok w zawieszeniu za przyjęcie tabletek poronnych¶

Tabletki zamówiła w internecie. Donoszą na nią jej współlokatorzy.

Czerwiec 2016 – powstaje projekt REPEAL¶

Styczeń 2017 – Powstaje grupa Strike 4 Repeal¶

Strike 4 Repeal i stawia warunek, że jeśli irlandzki parlament nie ogłosi referendum w sprawie 8 poprawki, to 8 marca 2017 nastąpi strajk generalny.

8 marca 2017 – strajk kobiet w Irlandii¶

Marzec 2017 – abortion pill bus¶

Na irlandzkie ulice wyjeżdża aborcyjny autobus, który jest jednocześnie poradnią aborcyjną. Na pokładzie można uzyskać porady w kwestii aborcji farmakologicznej.

Kwiecień 2017 – parlament ogłasza powołanie Zgromadzenia Obywatelskiego¶

Zgromadzenie ma się zająć tematem ósmej poprawki. Zgromadzenie Obywatelskie pracuje miesiącami, by ostatecznie opowiedzieć się za zorganizowaniem referendum w sprawie zniesienia ósmej poprawki

Styczeń 2018 – parlament zapowiada, że referendum aborcyjne odbędzie się w maju 2018 roku¶

Marzec 2018 – zaczyna działać kampania „Together for yes”¶

25 maja 2018 referendum aborcyjne¶

66 proc. na „Tak” i 34 proc. na „Nie”.

Druga połowa roku 2018 – trwają prace nad nowym prawem aborcyjnym¶

Grudzień 2018 – zaprezentowano nowe prawo aborcyjne, które ma obowiązywać od 1 stycznia.¶

Aborcja ma być dostępna do 12 tygodnia i darmowa. Ustawa zawiera też zapisy, które ostudziły radość z dnia referendum. Najbardziej poruszającym zapisem jest ten, o koniecznym trzydniowym
okresie oczekiwania. Ten czas ma służyć „na zastanowienie się”. Kolejnym zapisem, który budzi niezadowolenia jest ten wskazujący, że lekarz/lekarka, która wykonuje aborcje, musi być tą samą lekarką, do której pacjentka zgłosiła się przed tymi trzema dniami. Kryminalizowane ma być wszystko, co poza ustawą, czyli aborcja wykonana poza szpitalem i bez udziału pracownika_pracowniczki medycznej.

1 stycznia 2019 – w życie wchodzi ustawa zaprezentowana w grudniu¶

5 stycznia 2019 – pokłosie nowej ustawy aborcyjnej¶

W obawie przed kryminalizacją swoją działalność zamyka Need Abortion Irleand – nieformalna grupa aktywistek i aktywistów wspierająca osoby w aborcjach.

Luty 2019 sprawa kobiety, której odmówiono prawa do aborcji¶

Pomimo wykrytych poważnych wad płodu (badania wykazały, że część organów znajduje się na zewnątrz ciała płodu) i zgody dwóch konsultantów na zabieg, szpital odmówił wykonania zabiegu. Dodatkowo, dane kobiety zostały upublicznione bez jej zgody. Kobieta i jej partner wyjechali po aborcje do Anglii, na zabieg i wyjazd byli zmuszeni pożyczyć „ok. 1000 Euro” od rodziny. Zdecydowała się ona udzielić komentarza, który brzmiał następująco:

Poprzeczka dla stwierdzania poważnych wad płodu jest zbyt wysoka. Należy to dokładnie sprawdzić. To nie jest coś, za czym głosowały osoby w Irlandii. To nie jest to, za czym głosowałam ja.

Legalizacja i prawo aborcyjne nie gwarantują dostępu do aborcji¶

Irlandia jest doskonałym przykładem tego, że prawo aborcyjne, nawet to postrzegane jako dość liberalne, wyczekane, w praktyce może działać gorzej niż wynika z teorii.

Nie raz pisałyśmy o tym, że sprowadzanie aborcji wyłącznie do kategorii prawa wiąże się z dużym ryzykiem tego, że jakaś grupa osób zostanie przez to prawo pominięta czy nieuwzględniona.

Byłyśmy i nadal jesteśmy zwolenniczkami zmian w Irlandii, cieszyłyśmy się z wyników referendum, jednak obserwując prace nad nową ustawa, miałyśmy słuszne obawy. Aborcja to przede wszystkim kwestia ochrony zdrowia! Dostęp do usług ochrony zdrowia nie może być upolityczniony i postrzegany jako ideologia czy pogląd.

Źródło: Repeal the 8^th – edited by Una Mullally, 2017